Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται εδώ και περισσότερα από δύο χρόνια και αναμένεται να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για τους ιστορικούς τις επόμενες δεκαετίες. Ωστόσο, ήδη έχουν υπάρξει κάποιες μελέτες και αναλύσεις σχετικά με τις σημαντικές στιγμές τις πρώτες ημέρες ή τους πρώτους μήνες του πολέμου.
Δεν υπήρχε καμία συμφωνία έτοιμη να υπογραφεί μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας
Σε μία τέτοια καθοριστική στιγμή αναφέρεται σε άρθρο γνώμης στον Guardian, η Έμμα Άσφορντ, ανώτερη συνεργάτης του προγράμματος «Reimagining US Grand Strategy» στο Κέντρο Στίμσον στην Ουάσινγκτον, η οποία προσπαθεί να φωτίσει τα όσα συνέβησαν στις συνομιλίες για την κατάπαυση του πυρός ανάμεσα στα δύο εμπόλεμα μέρη την άνοιξη του 2022 και στον ρόλο του Μπόρις Τζόνσον.
Η Άσφορντ επικαλείται μία μελέτη που δημοσίευσαν ο ιστορικός Σεργκέι Ραντσένκο και ο πολιτικός επιστήμονας Σάμουελ Τσάραπ, η οποία επικεντρώνεται στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας την άνοιξη του 2022 για τον τερματισμό της σύγκρουσης.
Οι διαπραγματεύσεις που πραγματοποιήθηκαν κυρίως στην Κωνσταντινούπολη έχουν βρεθεί στο επίκεντρο των επικριτών του πολέμου στις ΗΠΑ, οι οποίοι συχνά υποστηρίζουν ότι η Δύση, και ιδιαίτερα ο τότε πρωθυπουργός της Βρετανίας Μπόρις Τζόνσον, έκαναν σαμποτάζ σε αυτές τις διαπραγματεύσεις και απέτρεψαν μια επιτυχή κατάπαυση του πυρός.
Πιο περίπλοκη η πραγματικότητα
Όμως όπως υπογραμμίζει η Άσφορντ, οι Τσάραπ και Ραντσένκο αναφέρουν πως η πραγματικότητα είναι λίγο πιο περίπλοκη και ο Τζόνσον δεν έκανε σαμποτάζ σε μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, καθώς δεν υπήρχε καμία συμφωνία έτοιμη να υπογραφεί μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας.
Οι δύο πλευρές δεν είχαν συμφωνήσει για εδαφικά ζητήματα ή για τα επίπεδα των στρατιωτικών εξοπλισμών που θα επιτρέπονταν μετά τον πόλεμο. Η θέση της Ουκρανίας κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων απαιτούσε εγγυήσεις ασφαλείας που τα δυτικά κράτη δίσταζαν να παράσχουν. Και υπήρχαν πολιτικά ζητήματα στο εσωτερικό της χώρας που σχετίζονταν με τις ρωσικές απαιτήσεις για «αποναζιστικοποίηση» που έπρεπε να αντιμετωπιστούν.
Ταυτόχρονα, γίνεται λόγος για πολλές από τις αντίθετες αφηγήσεις που είναι επίσης ψευδείς όπως ότι ούτε η Ουκρανία ούτε η Ρωσία ήταν πρόθυμες να διαπραγματευτούν, ή ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ δεν ήταν σημαντική για τη Ρωσία.
Οι δύο πλευρές μπόρεσαν να συμφωνήσουν σε ορισμένες σημαντικές παραχωρήσεις, κυρίως γύρω από το ζήτημα της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής τάξης ασφαλείας και ήταν πρόθυμες να συζητήσουν, ακόμη και εν μέσω ενός βάναυσου συνεχιζόμενου πολέμου. Και παρόλο που υπάρχουν και άλλοι λόγοι για τους οποίους απέτυχαν οι συνομιλίες, η υπόσχεση δυτικών δεσμεύσεων έπαιξε αναμφίβολα ρόλο στην υπονόμευση της ουκρανικής προθυμίας να καταλήξουν σε συμφωνία εκείνη τη στιγμή.
Οι λόγοι που απέτυχαν οι διαπραγματεύσεις
Στη συνέχεια η Άσφορντ αναφέρεται στους λόγους που απέτυχαν αυτές οι συνομιλίες.
Πρώτον, η αφήγηση που παρουσιάζουν οι Τσάραπ και Ραντσένκο υπογραμμίζει σαφώς ότι τόσο οι Ρώσοι όσο και οι Ουκρανοί θεωρούσαν σημαντικό το ζήτημα της ουκρανικής «ευθυγράμμισης». Θα επιτρεπόταν στην Ουκρανία να ανήκει στο ΝΑΤΟ ή στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Θα γινόταν η Ουκρανία μια ουδέτερη χώρα, και τι θα σήμαινε αυτό για την ικανότητά της να υπερασπιστεί τον εαυτό της;
Πολλοί από τους ισχυρότερους υποστηρικτές της Ουκρανίας στην Ουάσινγκτον και στην ανατολική Ευρώπη έχουν επανειλημμένα υποστηρίξει ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ και το ζήτημα της πιθανής ένταξης της Ουκρανίας στη συμμαχία δεν είχαν καμία σχέση με την επιλογή της Ρωσίας να εισβάλει, την οποία συνήθως αποδίδουν σε πολιτισμικό σοβινισμό ή αυτοκρατορικές αυταπάτες.
Μπόρις Τζόνσον και Βολοντίμιρ Ζελένσκι
Δεύτερον, αυτή η ιστορία καταρρίπτει την άποψη ότι ούτε η Ουκρανία ούτε η Ρωσία είναι πρόθυμες να διαπραγματευτούν ή να εξετάσουν συμβιβασμούς για να τερματιστεί αυτός ο πόλεμος. Ορισμένοι δυτικοί υποστηρικτές της Ουκρανίας παραπέμπουν σε ακραίες δηλώσεις των ρωσικών ελίτ για να υποστηρίξουν ότι δεν μπορεί να υπάρξει τέλος αυτής της σύγκρουσης με διαπραγμάτευση, ισχυριζόμενοι πως η Ρωσία δεν θα ικανοποιηθεί ποτέ μέχρι να νικήσει. Ωστόσο, αυτές οι πρώτες διαπραγματεύσεις διαψεύδουν σαφώς αυτό το επιχείρημα.
Και οι δύο πλευρές παρουσίασαν τα αιτήματά τους και αντάλλαξαν σχέδια με παραχωρήσεις σε ορισμένα ζητήματα. Είναι σαφές ότι δεν κατέληξαν ποτέ σε τελική συμφωνία. Αλλά υπήρχαν ήδη ορατές παραχωρήσεις που συνέβησαν κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, από την πρόταση της Ρωσίας ότι το καθεστώς της Κριμαίας θα μπορούσε να είναι ανοιχτό προς διαπραγμάτευση, μέχρι το μπρος-πίσω μεταξύ των δύο πλευρών σχετικά με το μέγεθος ενός μεταπολεμικού ουκρανικού στρατού.
Συνέβαλαν στην απόφαση Ζελένσκι
Όπως σημειώνει η Άσφορντ για όσους σπουδάζουν πολιτικές επιστήμες, αυτό είναι κοινό σε πολλές διαπραγματεύσεις που σχετίζονται με συγκρούσεις. Και οι δύο πλευρές σε έναν πόλεμο θα έχουν προτιμήσεις και συμφέροντα, και κάθε ειρηνευτική διαδικασία πρέπει να παλέψει με την επίλυση αυτών των ανταγωνιστικών απόψεων. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι μοναδικός ή απρόσβλητος από αυτές τις δυναμικές. Οι πρώτες διαπραγματεύσεις μπορεί να απέτυχαν, αλλά δείχνει ότι, σε ένα μελλοντικό παράθυρο ευκαιρίας, ο συμβιβασμός μπορεί να είναι εφικτός.
Ένα τρίτο και πιο σημαντικό σημείο είναι ότι η ιστορία των διαπραγματεύσεων της Κωνσταντινούπολης αναδεικνύει την κάπως κούφια φύση των συνθημάτων «τίποτα για την Ουκρανία χωρίς την Ουκρανία» που τόσο ευνοούνται από τους δυτικούς πολιτικούς.
Μπόρις Τζόνσον και Βολοντίμιρ Ζελένσκι (Πηγή: REUTERS/Gleb Garanich)
Κάποιοι όπως ο Έλον Μασκ, προσθέτει η Άσφπρντ έχουν τεχνικά άδικο όταν ισχυρίζονται ότι η Δύση τορπίλισε μια συγκεκριμένη ειρηνευτική συμφωνία την άνοιξη του 2022, ωστόσο έχουν δίκιο με μια ευρύτερη φιλοσοφική έννοια, ότι ο σκεπτικισμός των δυτικών ηγετών για τις ρωσικές προθέσεις, η δέσμευσή τους να βοηθήσουν την Ουκρανία και η ενθάρρυνση του Κιέβου να συνεχίσει να πολεμά, συνέβαλαν στην απόφαση της κυβέρνησης να συνεχίσει να πολεμά αντί να διαπραγματεύεται.
Και πάλι, αυτό δεν αποτελεί ιδιαίτερη έκπληξη, αλλά υποδηλώνει ότι οι δυτικοί ηγέτες θα πρέπει να σταματήσουν να υπονοούν ότι δεν υπάρχουν διαφορετικά συμφέροντα μεταξύ της Ουκρανίας και των δυτικών υποστηρικτών της. Εάν οι δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μπορούν να παρέμβουν για να πείσουν τους Ουκρανούς ηγέτες να συνεχίσουν να πολεμούν το 2022, μπορούν να προσφέρουν συμβουλές για την έναρξη διαπραγματεύσεων το 2024 ή και αργότερα.
Το πρόβλημα στην ανάλυση
Η ιστορία των Τσάραπ και Ραντσένκο δεν είναι χωρίς προβλήματα. Οι ίδιοι οι συγγραφείς, ίσως φοβούμενοι μήπως ξεπεράσουν τα όρια, όταν αναλύουν τους λόγους για τους οποίους απέτυχαν οι συνομιλίες, δεν ικανοποιούν όταν δηλώνουν απλώς ότι πολλαπλοί παράγοντες συνέβαλαν στην αποτυχία των συνομιλιών, λαμβάνοντας ως δεδομένο τον προφανή υπαινιγμό ότι η Ουκρανία -ενθαρρυμένη από τη δυτική υποστήριξη- αποφάσισε να ρισκάρει για το μέλλον της σύγκρουσης.
Αλλά το παιχνίδι των ευθυνών έχει τελικά λιγότερη σημασία από αυτό που αποκαλύπτει αυτή η έκθεση σχετικά με το τι σκέφτονται όλα τα μέρη για το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία- αν και πρόκειται για μια ιστορία αποτυχημένων διαπραγματεύσεων, μπορεί να βοηθήσει να καταρρίψουμε ορισμένες από τις αφηγήσεις που στέκονται εμπόδιο στις μελλοντικές συνομιλίες μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας και να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τους τομείς που είναι ανοιχτοί προς διαπραγμάτευση – και τα ζητήματα που θα είναι πολύ πιο δύσκολο να επιλυθούν.
